چگونه کاهش نشت آب به صرفهجویی انرژی و هزینه منجر میشود؟
مقدمه
در نگاه نخست، نشت آب تنها بهعنوان اتلاف یک منبع حیاتی به نظر میرسد؛ اما در واقع، هر لیتر آب ازدسترفته مساوی است با انرژی، هزینه و منابع مالی از دست رفته. در شبکههای آبرسانی شهری، بین ۳۰ تا ۴۵ درصد از آبی که تولید میشود، بهدلیل نشت از لولهها، انشعابات و اتصالات به مقصد نهایی نمیرسد. این پدیده که با عنوان آب بدون درآمد (Non-Revenue Water) شناخته میشود، نهتنها منجر به کاهش منابع آبی میشود، بلکه موجب افزایش مصرف انرژی، هزینههای پمپاژ، تصفیه و تعمیرات نیز میگردد.
برای دیدن انواع دستگاه نشت یاب آب کلیک کنید.
بخش اول: ارتباط میان نشت آب و مصرف انرژی
انرژی پنهان در هر مترمکعب آب
هر مترمکعب آب شهری قبل از رسیدن به مصرفکننده، فرآیندهای متعددی را طی میکند:
- استخراج یا انتقال از منابع طبیعی،
- تصفیه در ایستگاههای تصفیهخانه،
- پمپاژ به خطوط اصلی و انشعابات.
در تمام این مراحل، انرژی الکتریکی و مکانیکی قابلتوجهی مصرف میشود.
بهطور متوسط در شبکههای شهری ایران، برای هر مترمکعب آب حدود ۰٫۷ تا ۱٫۵ کیلووات ساعت انرژی صرف میشود.
بنابراین، اگر یک شهر روزانه ۵۰٬۰۰۰ مترمکعب نشت آب داشته باشد، معادل ۷۵٬۰۰۰ کیلوواتساعت انرژی الکتریکی در روز هدر میرود — عددی برابر با مصرف برق بیش از ۲٬۰۰۰ خانوار در همان روز.
بخش دوم: تأثیر نشت بر هزینههای عملیاتی
افزایش هزینه پمپاژ و نگهداری
نشت در شبکه باعث میشود پمپها برای حفظ فشار مورد نیاز بیشتر و طولانیتر کار کنند.
در نتیجه:
- عمر مفید پمپها و تجهیزات کاهش مییابد.
- هزینه تعمیر و تعویض قطعات افزایش مییابد.
- مصرف انرژی تا ۱۵٪ بیشتر از حالت عادی میشود.
در شهرهای بزرگ، این افزایش مصرف انرژی میتواند سالانه میلیاردها تومان هزینه اضافی به شرکتهای آب و فاضلاب تحمیل کند.
-
هزینههای زیستمحیطی و اجتماعی
افزایش نشت به معنای افزایش برداشت از منابع طبیعی آب است؛ یعنی برای جبران آب ازدسترفته باید آب بیشتری از سفرههای زیرزمینی یا سدها برداشت شود. این امر موجب:
- افت سطح آبهای زیرزمینی،
- افزایش هزینههای تصفیه و کلرزنی،
- و کاهش تابآوری شبکه در برابر بحران خشکسالی میشود.
بخش سوم: فناوریهای کاهش نشت آب و صرفهجویی انرژی
-
فناوریهای آکوستیک (صوتی)
نشتیابهای آکوستیک مانند پریجا پلاس (PERIJA Plus) و پریجا مینی (PERIJA Mini)، با تشخیص دقیق صدای نشت حتی در عمق ۵ متری زمین، به شناسایی سریع نقاط آسیبدیده کمک میکنند. این دستگاهها با فیلترهای چندباندی (۱۰۰–۴۰۰۰ هرتز) و قابلیت تشخیص خودکار نشت (ALJ Mode)، مانع از اتلاف انرژی ناشی از پمپاژ بیهدف آب در شبکه میشوند.
-
فناوریهای GIS و دادهمحور
با تحلیل دادههای GIS، شرکتهای آب و فاضلاب میتوانند مناطق پرریسک از نظر نشت را شناسایی و اولویتبندی کنند.
ترکیب دادههای فشار، جریان و صدای نشت در قالب نقشههای هوشمند DMA و LCZ، امکان برنامهریزی هدفمند برای تعمیرات را فراهم میکند و هزینه انرژی شبکه را کاهش میدهد.
-
نگهداری پیشگیرانه (Preventive Maintenance)
استفاده از مدیریت هوشمند فشار (Pressure Management) باعث کاهش تنش در لولهها و کاهش احتمال نشت در آینده میشود.
بر اساس مطالعات بینالمللی (Lambert, 2020)، کاهش فشار متوسط شبکه تنها به میزان ۱ بار، میتواند نشت آب را تا ۱۵٪ و مصرف انرژی پمپاژ را تا ۱۰٪ کاهش دهد.
بخش چهارم: نمونه عددی از صرفهجویی
فرض کنید شبکهای با ظرفیت انتقال روزانه ۱۰۰٬۰۰۰ مترمکعب آب دارای نشت واقعی ۳۰٪ باشد.
با اجرای برنامه نشتیابی هدفمند و کاهش هدررفت به ۱۵٪، نتایج زیر حاصل میشود:
| میزان صرفهجویی | بعد از اصلاح | قبل از اصلاح | شاخص |
| 15,000 m³/day | 15,000 m³/day | 30,000 m³/day | آب ازدسترفته |
| 22,500 | 22,500 | 45,000 | انرژی پمپاژ (kWh/day) |
| 56,250,000 ریال در روز | 56,250,000 ریال | 112,500,000 ریال | هزینه انرژی (با نرخ /kWh2500 ریال) |
| 13.5 تن کاهش در روز | 13.5 تن | 27 تن | انتشار CO₂ ناشی از برق |
یعنی تنها با کاهش ۱۵٪ از نشت واقعی، سالانه حدود ۲۰ میلیارد ریال صرفهجویی انرژی و هزینه عملیاتی بهدست میآید.
-
بخش پنجم: دیدگاه شرکت فرآیند ارقام پرداز
شرکت دانشبنیان فرآیند ارقام پرداز (FAP) بهعنوان یکی از پیشگامان فناوریهای نشتیابی در ایران، با ارائه محصولات پیشرفتهای چون پریجا پلاس، پریجا مینی و HSS-Sense PRO، رویکردی دادهمحور برای کاهش هدررفت آب و انرژی ارائه کرده است.
این تجهیزات با دقت بالا، قابلیت اتصال به اپلیکیشنهای GIS و استانداردهای بینالمللی CE، FCC، RoHS، امکان پایش هوشمند شبکههای آبرسانی را فراهم میکنند.
جمعبندی
کاهش نشت آب فقط یک هدف زیستمحیطی نیست، بلکه راهکاری اقتصادی برای صرفهجویی انرژی، هزینه و منابع ملی است.
هر لیتر آب ذخیرهشده، به معنای صرفهجویی در مصرف برق، کاهش استهلاک تجهیزات، حفظ منابع طبیعی و افزایش تابآوری شبکه است.
آینده صنعت آب در ایران متعلق به سیستمهایی است که هوشمندانه، دقیق و پایدار مدیریت میشوند — و این مسیر، از نشتیابی علمی آغاز میشود.
منابع
- Lambert, A. (2020). Water Loss Management: Guidance Notes for Utility Managers. IWA Publishing.
- Walski, T. (2019). Water Distribution Modeling and Energy Efficiency. AWWA Journal.
- Azizi, M. (2025). مرجع تخصصی نشتیابی تأسیسات آب، گاز و میعانات نفتی. شرکت فرآیند ارقام پرداز.
- Farley, M., Trow, S. (2003). Losses in Water Distribution Networks. IWA Publishing.
برای دیدن انواع دستگاه نشت یاب آب کلیک کنید.
شرکت فرآیند ارقام پرداز (دانش بنیان)
تولید کننده آشکارسازهای زیرسطحی و ابزار دقیق تاسیسات
پیشرو و رهبر صنعت آشکارسازی زیرسطحی ایران
021-57812
021-88909577
